Two Different Expression of a Period - The Comparıson of Chinese and Turkish Texts of Kül Tigin Inscription
Abstract
Orhun yazıtlarında, bütün Türkologların üzerinde hassasiyetle durduğu bir Köktürkçe metin, bir de akademisyenlerin yeterince irdelemediği Çince metin bulunmaktadır. Her ne kadar Bilge Tonyukuk yazıtları öz bir Türkçe ile yazılmış, Köktürk Devleti tarafından dikilmiş, yine Köktürk Devleti’nin merkezinde bulunan Kül Tigin yazıtı ve Bilge Kağan yazıtının ön yüzü Tang Hanedanlığı tarafından yazdırılmış ve hatta Tang Hanedanlığı sanatçılarına inşa ettirilmiş olsa da yazıtlar dış görüntüsü itibarıyla tamamen Çin tarzındadır ve yazıtların üzerindeki Köktürkçe metinler Türkler tarafından eklenmiştir. Kül Tigin yazıtının Çince metnini Xuan Zong bizzat kendisi, Bilge Kağan yazıtının Çince metnini ise Xuan Zong’un emriyle kurmayları yazmıştır. Metinlerde merhum Kül Tigin ve Bilge Kağan yâd edilir. İki yazıtta da Türkçe metinlerde büyük bir kısım tekrar niteliğindedir. Tekrar eden kısım, Bilge Kağan’ın, Kül Tigin’in vefatı üzerine dile getirdiği duygulardan müteşekkildir. Gerek Türkçe olsun gerek Çince, her metin Tang Hanedanlığı ve Köktürk Devleti ilişkileri tarihinden bahseder. Fakat farklı olarak, Çince metinde Tang Hanedanlığı Türklerin dost ve dürüst olduklarını ifade ederken, Türkçe metinde ise Tang Hanedanlığı’nın Türklerin tarihte ve gerçekte esas düşmanı oldukları dile getirilir. Özellikle Köktürk Devleti’nin gerilemesinin nedeni olarak Tang Hanedanlığı gösterilir. Tang ve Türk ilişkilerinin, aynı dönemin tarihi nasıl olur da bu denli farklı iki yoruma sahiptir? Araştırmalar göstermektedir ki Tang ve Türklerin aynı tarihe dair iki farklı yorumu, tarihin gerçeklerden uzaklaşmasına neden olmuştur, hiçbirinin de maksadı tarihî gerçekleri anlatmak değildir. Bu çeşit yorumlama, dönemin siyasi maksadına hizmet etmektedir. Gerek Çince gerek Türkçe metin olsun muhtemel okuyucu kitlesi, hitap edilen unsur Köktürk Devleti toplumunun üyeleridir, özellikle de aristokrat kesimdir. Tang Hanedanlığı sıcak ve dostça bir ifade tarzı kullanarak Türklerin önde gelenlerini etkilemeye devam etmeyi ve mevcut Tang Türk ilişkisini korumayı amaçlamıştır. Türkçe metinde ise toplumun ileri gelenleri başta olmak üzere Türk Milleti uyarılır. Tarihte Tang İmparatorluğu ve Türkler karşıt olagelmiştir ve “öldür yaşa” ilişkisi hâkimdir. Türklerin tekrar ülke kurma eylemi bu yorumu getirmelerinin ana noktasıdır. Bu vesileyle Türkçe metinde devletin bekası, devamının önemi ve zorunluluğu bilhassa vurgulanmıştır. Kültürel otoritenin bir tarihî ifadesi olarak, siyasilik burada oldukça net bir bi
Keywords
Orhun yazıtları, Tang Hanedanlığı, Köktürk Devleti, tarihî ifade, Kül Tigin, Bilge Kağan.