ON THE ETYMOLOGY OF THE WORDS AĞAYIL AND KAYTABAN TAKEN PLACE THE BOOK OF DEDE GORGUD

Abstract

Dede Korkut Kitabı’nın metniyle ilgili çok sayıda ve verimli araştırmaların yapılmasına rağmen, bu konuda bazı problemler hala da çözümünü bulmamıştır. Destanın söz varlığında önemli yeri olan bir sıra kelimelerin anlam kapasitesi, etimolojisi üzerine şu ana kadar tatminedici bir açıklama yapılmamıştır. Bu tipten kelimeler arasında başka hiç bir kaynakta rastlanmıyan ve yalnızca Dede Korkut Kitabı’nda yer alan ağayıl ve kaytaban kelimeleri özellikle dikkati çekmektedir. Zannimizce, destanda geçen ağayıl ve kaytaban sözcükleri koyun ve deve cinsini bidirmek için mecaz anlamında kullanılmış sözlük birimleridir. Kapsamlama (synechdoche) seciyeli ağayıl sözcüğü ağ ve ayıl birleşimlerinden oluşmaktadır. Ağ ‘beyaz renk’, ayıl is? ‘kolan, eyer kayışı’ anlamındadır. Sözcük bütünlükte ‘ağkolan; ağ çizgili’ anlamı ifade eder. Kaytaban kelimesi dahi kapsamlama (synechdoche) esasında oluşmuştur. Kelime kay ‘yel, rüzgar’ ve taban ‘ayak’ birleşimlerinden oluşan mecaz anlamlı sözlük birimidir. Synechdoche seciyeli bu tipten kelimeler daha çok konuşma diline özgü olduğundan diğer yazılı abidelere ve Orta Çağa ait edebi örnekler esasında yapılmış sözlüklere yansımamıştır.

Keywords
Dede Korkut Kitabı, ağayıl ve kaytaban kelimeleri, etimolojik açıklama
Kaynakça