Özet
DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE GEÇEN ajlaŋ KELİMESİNİN DAHHÂK İLE NE İLGİSİ VAR?
Bu çalışmada tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde bugüne kadar tespit edilememiş olan ve sadece Dîvânu Lugâti’t-Türk’te geçen ajlaŋ “bukalemun, kertenkele” kelimesinin kökeni üzerinde durulacaktır. Kâşgarlı Mahmud bu kelimeyi XI. yüzyıl Oğuz Türkçesinin söz varlığına ait olarak kaydetmiştir. Kelime bazı Dîvân çevirilerinde ujlaŋ olarak okunmuştur. Tek örnek olduğu için kelimenin etimolojisi hakkında çok fazla görüş ortaya konulmamıştır. Birkaç araştırmacı ajlaŋ’ın İranî bir alıntı olduğunu söylemiş fakat ayrıntılı bir köken incelemesi yapmamıştır. Bu bağlamda hem Hint hem de İran ve Orta Doğu mitolojisinde önemli bir yeri olan Dahhâk’ın isminden hareketle ajlaŋ kelimesi açıklanacaktır. Kelimenin inceleme sürecinde, Avesta’da geçen Aži Dahâka’dan başlanıp Yeni Farsça ajdahâ’ya kadar uzanmaya çalışılacak ve nihayetinde ajlaŋ’ın Hint-İran kökenli bir aj “yılan > sürüngen” ismine +laŋ ekinin getirilmesiyle türetilmiş bir kelime olduğu ifade edilecektir. Ayrıca Türkiye Türkçesinde özel ad olarak kullanılan Ajlan hakkında da kısa bir değerlendirme yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Dîvânu Lugâti’t-Türk, ajlaŋ, bukalemun, ejderha, tek örnek, etimoloji.