Özet
MİZAHİ KAHRAMANIN DOĞUŞU: ÖMER SEYFETTİN’İN ‘EFRUZ BEY’İ
Ömer Seyfettin; Ahmet Mithat Efendi, Samipaşazade Sezai ve Halit Ziya ile birlikte Türk hikâyesinin gelenekselden moderne yönelişini temsil eden, kurucu isimleri arasında yer alır. Bu yönelişi temsili, sadece kurgusal niteliklerde değil hikâyelerinin konu yelpazesinde de kendisini göstermektedir. İçerik itibarıyla tarihsel olandan güncele ve evrensele uzanan konular, yazarın hem edebî hem de toplumsal kaygılarını gözler önüne serer. Ömer Seyfettin’in hikâye yazarlığı bu açıdan salt sanata dair kaygılarla şekillenmez. Üyesi olduğu toplum ve çağ, yaşadığı coğrafyanın meseleleri edebî dünyasının içeriğine sızar. Ömer Seyfettin, Türk okurun karşısına sadece olumlu örneklerle çıkmaz. Bu ideal tablonun karşısında, Tosun Bey (Ferman), Muhsin Çelebi (Pembe İncili Kaftan) gibi ideal kahramanlara tezat teşkil eden olumsuz temsiller vardır. Bu karşıtlığın en çarpıcı örneklerinden biri ise Efruz Bey’dir. İsminin yaptığı çağrışımdan ötürü Bihruz’la (Araba Sevdası) aynı bağlamda değerlendirilebilecek bu kahraman, mizahın da yardımıyla döneme ve zihniyetlere getirilen eleştirinin ana hedefi olur. “Hürriyete Layık Bir Kahraman”, “Açık Hava Mektebi”, “Tam Bir Görüş”, “Bilgi Bucağında”, “İnat”, “Sivrisinek”, “Asilzadeler” gibi hikâyelerin kahramanı Efruz’la birlikte yazar, farklı çevrelerin, insanların, fikirlerin eleştirisini yapma, zaman zaman da bunları yerme imkânı bulur.
Çalışmada bu bağlamda değerlendirilecek olan hikâye ise Efruz Bey’in doğumunu simgeleyen “Hürriyete Layık Bir Kahraman”dır. Asıl adı Ahmet olan kahraman, metinde ismini kendi iradesi ve sözlüklerin yardımıyla Efruz olarak değiştirir. Sembolik bir doğuşu simgeleyen bu seçimle Ömer Seyfettin, Efruz’u kendinden önce, yine mizahi eleştirinin hedefi sayılan diğer kahramanlar zincirine bağlar. Kendinden öncekilerden ayrılan tarafı ise sadece kültürel ve gündelik hayattaki alafranga yaklaşımıyla değil siyasi eleştiri yapmaya da imkân veren çerçevede çizilmesidir. Ömer Seyfettin, sadece kahramanını değil onun bir ayna vazifesiyle yansıttığı diğer çevreleri de eleştirir. Efruz Bey hikâyeleri bu anlamda satirin boyutlarını genişleten, kahramanla sınırlı kalmayan bir mizahı işaret eden kurgulardır. Bu anlamda kendinden sonra gelecek benzerlerine de örnek teşkil etmektedir.
Anahtar Kelimeler
Türk hikâyesi, Ömer Seyfettin, Efruz Bey, mizah, satir, Hürriyete Layık Bir Kahraman.