Özet
“besi” KAVRAM İŞARETİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
Dil, sürekli değişen ve gelişen bir iletişim aracıdır. Türkçe de diğer diller gibi kendini tarihsel süreç boyunca yenileyen, geliştiren ve değiştiren bir dildir. Yenilik değişim ve gelişim, Türkçenin kendi bünyesinde olduğu gibi diğer diller ile de kurduğu ilişki sayesinde devam edegelmiştir.
Türkçe, gelişim ve değişimini hem kendi imkânlarıyla hem de ilişkide bulunduğu dillerden kavram işareti alarak gerçekleştirir. Yapılan bu alışverişte bazı terimler ve kavramlar ait olduğu dildeki ses ve anlam değerlerini değiştirerek veya geliştirerek geçeceği yeni dilin ses, anlam ve kültürel değer ile birlikte dil bilgisi kurallarına uygun biçimde şekil alır ve değişir. Türkçeye diğer dillerden geçen terim, kavram ve sözcükler de bu yöntemle Türkçenin söz varlığında yerini alır.
Eski Uygur Türkçesi Dönemi, Türkçenin yazı dili olma sürecindeki en önemli dönemeçlerden biridir. Çünkü Eski Uygur Türkçesi Dönemi’nde Budizm ve Manihaizm’in etkisiyle diğer dillerden birçok din temalı, konulu eser; Toharca ve Çinceden Eski Uygur Türkçesi’ne çevrilmiştir. Yapılan çeviriler ile birlikte Budizm’in kapsama alanında olan birden fazla disipline ait sözcük, kavram ve terim Eski Uygur Türkçesi’ne geçmiştir. Öyle ki yazılı eserlerdeki kavram, terim ve sözcükler terminoloji oluşturacak seviyede etkili olmuşlardır. Ayrıca din dışında; siyaset, ticaret, hukuk, psikoloji, biyoloji, anatomi, tıp, astronomi ve benzeri birçok disipline ait yeni kavram, terim ve sözcükler Eski Uygur Türkçesi’nin söz varlığına dâhil olmuştur.
Bu çalışmada Sanskritçedeki peśī kavramının Türkçeye besi biçiminde kavram işareti olarak alınma (ödünçlenme) yöntemi ile işaretlenip işaretlenmediği; kavramın Türkçenin diğer lehçe ve şivelerinde yer alıp almadığı ve besi kavram işaretinin anlam değerine karşılık gelip gelmediği üzerinde durulacak ve tartışılacaktır. Kavramdan hangi eserde bahsedildiği, bulunduğu tarihsel dönemdeki dilsel anlam değeri ve Eski Uygur Türkçesi metinleri içindeki karşılık geldiği kavram işareti anlam değerine dikkat çekilecektir. Ayrıca Köken Bilim Sözlüklerinden örnekler verilerek de açıklamalar yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Eski Uygur Türkçesi, Sanskritçe, terim, besi.