Özet
MAHDUMKULU’YU ANLAMAK: A. ZEKİ VELİDİ TOGAN ÖRNEĞİ
Tasavvuf meşrepli Türkmen şairi ve düşünürü Mahtumkulu’yu anlamak ve anlatmak, tarihî süreç içinde değişik zamanlarda ayrı ayrı ilim adamları tarafından istenmiştir. Bu bilimsel edim genel olarak iki yönden ele alınabilir. Bunların birincisi sufi şairin şiirlerinin yazmalarının doğru okunup belirlenmesi, diğeri ise anlamlarının bilinmesidir. Bunlar gerçekten de sorgulanması gereken konulardır. Kısacası birincisi anlamlar ya da kavramları oluşturucu kültürel birikimlerin yansıması olan yapıtın veya şiirin yayımlanmasıyla, diğeri ise şairin kelimelere yüklediği anlam ilgilidir. Şaire ait şiirlerin incelenerek yayımlanması şiir külliyatını anlamanın bir yönünü oluşturuyorsa, o günün sosyal – düşünce yapısının bilmek ise diğer tamamlayıcı tarafını oluşturduğu söylenebilir. Bu konu doğru yapıldığında veya anlamlandırıldığında XVIII. yüzyılın Türkmen bilinç ve düşünce yapısını belirlenmesinde olumlu etkisi olacaktır. Bu demektir ki, aklı önemseyen irfan ehlinden olan Türkmenlerin XVIII. yüzyıldaki bilinç ve düşünce yapısını bilmekle olumlu yaklaşım olabilir. Şairin şiirlerinin yayımlanması ve anlamlandırılması veya içeriği konusunda yol gösterici olan, diğer bir ifade ile bunu gerçekleştirmeye canı gönülden çalışan Ahmet Zeki Velidi Togan’ın yazılarını irdeleyerek belirlemeye çalışacağız. Togan’ın kültürel ortam ve olanakları kullanarak kendisinden önce ve zamanesindeki Mahtumkulu’nun şiirlerinin neşri ve şair hakkındaki betimlemeleri eleştirel değerlendirmelerine geniş yer verilecektir ve başvurulacaktır. Bununla beraber Togan Mahtumkulu’nun şiirlerini kapsamlı olarak ilk defa Orenburg’da 1913 senesinde Şura mecmuasının 12.-17. sayılarında yayımlanması ve şairi “Mahtumkulu’nun şiirleri dinî olmakla beraber “meşrep” veya “Ahmed Yesevi” gibi halis tasavvuf eseri ve derviş şiirleri değil diye tanımlamasıdır. Bu bir halk din ve ahlak muallimi, halk felsefiyatı muallimidir” diyerek koşulsuz nitelendirmesi açıklanmaya ve çözümlenmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler
: Mahtumkulu, Türkmen edebiyatı, Zeki Velidi Togan, şiir.