DEDE KORKUT KİTABI’NDA GEÇEN AĞAYIL VE KAYTABAN KELİMELERİNİN ETİMOLOJİSİ ÜZERİNE
(ON THE ETYMOLOGY OF THE WORDS AĞAYIL AND KAYTABAN TAKEN PLACE THE BOOK OF DEDE GORGUD
)
|
Author
|
:
Vahid Adil ZAHİDOĞLU
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2014
|
|
Number |
:
3/3
|
|
Page |
:
37-48
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.336
|
Özet
Dede Korkut Kitabı’nın metniyle ilgili çok sayıda ve verimli araştırmaların yapılmasına rağmen, bu konuda bazı problemler hala da çözümünü bulmamıştır. Destanın söz varlığında önemli yeri olan bir sıra kelimelerin anlam kapasitesi, etimolojisi üzerine şu ana kadar tatminedici bir açıklama yapılmamıştır. Bu tipten kelimeler arasında başka hiç bir kaynakta rastlanmıyan ve yalnızca Dede Korkut Kitabı’nda yer alan ağayıl ve kaytaban kelimeleri özellikle dikkati çekmektedir. Zannimizce, destanda geçen ağayıl ve kaytaban sözcükleri koyun ve deve cinsini bidirmek için mecaz anlamında kullanılmış sözlük birimleridir. Kapsamlama (synechdoche) seciyeli ağayıl sözcüğü ağ ve ayıl birleşimlerinden oluşmaktadır. Ağ ‘beyaz renk’, ayıl is? ‘kolan, eyer kayışı’ anlamındadır. Sözcük bütünlükte ‘ağkolan; ağ çizgili’ anlamı ifade eder. Kaytaban kelimesi dahi kapsamlama (synechdoche) esasında oluşmuştur. Kelime kay ‘yel, rüzgar’ ve taban ‘ayak’ birleşimlerinden oluşan mecaz anlamlı sözlük birimidir. Synechdoche seciyeli bu tipten kelimeler daha çok konuşma diline özgü olduğundan diğer yazılı abidelere ve Orta Çağa ait edebi örnekler esasında yapılmış sözlüklere yansımamıştır.
Anahtar Kelimeler
Dede Korkut Kitabı, ağayıl ve kaytaban kelimeleri, etimolojik açıklama
Abstract
Despite the numerous and productive researches made in connection with the text of the Book of Dada Gorgud, some problems in this regard are still finding a solution. There was not carried out until now any satisfactory clarification as per the meaning capacity and etymology playing an important role in the epic vocabulary. In this regard, the words ağayıl and kaytaban, which are met in no other source and taken place only in the Book of Dada Gorgud are especially noteworthy. To our mind, the words ağayıl and kaytaban contained in the epic text are unities used in terms of figurative expression to mean the sheep and camel kinds. The word ağayıl used in terms of “encompassing” (synechdoche) consists of a combination of unities “ağ” and “ayil”. The unities “ağ” and “ayil” mean correspondingly “white color” and “saddle belt or strap”. The word expresses completely “white line”. As to the word “kaytaban” it is formed based on encompassing (synechdoche). The word is a unity of the metaphor meaning consisting of “kay” (wind) and “taban” (foot). As the words of this type of a synechdoche nature are specific for verbal language are not reflected in the dictionary of the other written monuments and other medieval literary examples.
Keywords
Book of Dada Gorkut, words ağayıl and kaytaban, etymological explanation.