DİVANÜ LÛGATİ’T-TÜRK’E GÖRE İNSANLAR ARASINDAKİ İLİŞKİLERDE NEZAKET
(THE POLITENESS IN RELATIONS AMONG PEOPLE ACCORDING TO DIVANU LÛGATI’T-TURK
)
|
Author
|
:
Adem AYDEMİR
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2014
|
|
Number |
:
3/3
|
|
Page |
:
14-36
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.344
|
Özet
Büyük Türk dilcisi ve düşünürü Kâşgarlı Mahmud’un ansiklopedik mahiyet taşıyan ve âdeta XI. asır Türk dünyasının aynası olan Divanü Lûgati’t-Türk (DLT) adlı eseri, Türk dili ve edebiyatının, Türk tarih ve coğrafyasının yanı sıra, Türk kültürünün ve etnografyasının da en eski ve temel kaynaklarındandır. Divanü Lûgati’t-Türk’e bu nazarla bakıldığında onda Türk sosyal hayatının her alanına ait verileri bulmak mümkündür. Toplumların yaşam biçimleri, dünyayı algılayışları o toplumun dilinde de kendini gösterir.
Nezaket, toplum dil bilimiyle ilgili bir olgudur ve araştırmacılar tarafından ‘insan iş birliğinin ilk koşulu ve toplum düzeninin oluşumuna temel’ olarak tanımlanır. Türkçede nezaket anlamı, kendine özgü biçimde, çeşitli unsurlar aracılığıyla ifade edilir. Her toplumun, gündelik yaşamın çeşitli alanlarında belirli durumlar için kullandığı kendine özgü dilsel davranış şekiller vardır. Selâmlaşma, vedalaşma, hitap şekilleri ve nezaket kuralları da sosyal yaşamın en önemli iletişim rutinleri arasındadır.
Divanü Lûgati’t-Türk’ün söz varlığı, birçok alanda olduğu gibi, XI. asır Türk toplumunda nezaket hakkında da önemli bilgiler içermektedir. Bu çalışmada, Divanü Lûgati’t-Türk’te kişiler arası ilişkilerde nezaket ifadeleri tespit edilecek ve incelenecektir. Böylece, XI. asırdaki Türk sosyal yaşantısı, insanlar arası ilişkilerdeki nezaket açısından açıklanmaya çalışılacaktır. Bu amaçla, önce Divanü Lûgati’t-Türk satır satır taranarak çağının nezaket kurallarını yansıtan bütün kelime, deyim, atasözü, beyit ve manzum parçalar fişlenmiş; daha sonra elde edilen malzeme, kendi içinde sınıflanıp listelenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Divanü Lûgati’t-Türk, Söz varlığı, Nezaket, Nezaket kuralları, İnsanlar arasındaki ilişkiler.
Abstract
A popular encyclopedic dictionary of the great Turkish linguist and thinker Kâşgarlı Mahmud’s Divanü Lûgati’t-Türk (DLT), mirror of the Turkish world of the 11th century, includes rich information not only about the Turkish language and literature but also its history and geography, culture and ethnography. When we look at the Divanü Lûgati’t-Türk its possible to find so much data’s about the Turkish social life. The life style and understanding life of societies can be seen on languages of societies.
Politeness is a sociolinguistic phenomenon and it is described by researchers as ‘first condition of human’s cooperation and base of formation of community’s order’. In the Turkish language ‘politeness’ is expressed in partfenlarly different way. Each society has the particular linguistic behavior forms to express the certain situations in the different domains of the daily life. Greetings, farewell and the forms of speaking or the rules of courtesy are the most important communication routine of the social life.
Vocabulary of Divanü Lugati’t-Türk, as every subject, consists of valuable information about politeness of Turkish social in 11th century. In this article, politeness expressions in relations among people will be determined and examined in Divanü Lûgati’t-Türk. Thus, it will be studied to explain in terms of politeness in relations among people of Turkish social life in 11th century. Therefore, firstly scanning Divanü Lûgati’t-Türk line by line, all words, idioms, proverbs, couplets and written-in-verse components reflecting politeness rules of its age have been indexed and listed in it self.
Politeness is a sociolinguistic phenomenon and it is described by researchers as ‘first condition of human’s cooperation and base of formation of community’s order’. In the Turkish language ‘politeness’ is expressed in partfenlarly different way. Each society has the particular linguistic behavior forms to express the certain situations in the different domains of the daily life. Greetings, farewell and the forms of speaking or the rules of courtesy are the most important communication routine of the social life.
Vocabulary of Divanü Lugati’t Türk, as every subject, consists of valuable information about politeness of Turkish social in 11th century. In this article, politeness expressions of relations between people will be determined and examined in Divanü Lûgati’t-Türk. Thus, it will be studied to explain Turkish social life of 11th century. Therefore,
Keywords
Divanü Lûgati’t-Türk, Vocabulary, Politeness, Politeness rules, Relations among people.