TANIKLARIYLA TARAMA SÖZLÜĞÜ VERİLERİNE GÖRE UR- / VUR- FİİLİNİN DEYİMLEŞMİŞ BİRLEŞİK FİİLLERDEKİ KULLANIMLARI
(USAGES UR- / VUR- VERB IN IDIOMATIC COMPOUND VERBS ACCORDING TO DATAS OF TANIKLARIYLA TARAMA SÖZLÜĞÜ
)
|
Author
|
:
Yeter TORUN ÖĞRETMEN
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2017
|
|
Number |
:
6/3
|
|
Page |
:
1316-1333
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.3869
|
Özet
İlk yazılı kaynaklardan itibaren Türkçenin sözvarlığı içinde yer alan ur- / vur- fiili, Türkçenin tarihî gelişimi içinde gerek asıl fiil gerekse deyimleşmiş birleşik fiiller içinde kullanımı açısından Türkçenin sözvarlığı zenginliklerinden birini oluşturmuş ve oluşturmaktadır. Clauson, ur- fiilinin “kolun kullanımına bağlı olarak yerleştirmek (to put) ve vurmak (to strike)” olmak üzere iki anlamı olduğunu vurgulamış ve fiilin yerleştirmek anlamıyla kullanımının deyimleşmiş kullanımlarda yaygınlık gösterdiğini dile getirmiştir (1972: 194). Ur- fiilinin bu iki temel anlamından zaman içinde yeni yan anlamlar, soyut anlamlar kazandığı görülmektedir. Bir sözcüğün kazandığı yan ve soyut anlamları belirlemenin en iyi yolu, o sözcüğün eşdizimliliğinin irdelenmesidir. Bu çalışmada, Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde yer alan ur-/ vur- fiilinin eşdiziminden oluşan deyimleşmiş birleşik fiiller üzerinde duruldu. Ur- / vur- fiilinin eşdiziminden oluşan deyimleşmiş birleşik fiiller ilk olarak fiil-tamlayıcı ilişkisi açısından değerlendirildi ve Türkçenin tarihî gelişimi içinde fiil-tamlayıcı ilişkisi açısından bir farklılık olup olmadığı belirlendi. İkinci olarak ur- / vur- fiiliyle oluşturulan deyimleşmiş birleşik fiiller eşdizimlilik açısından incelendi. Ur- / vur- fiilinin isim unsuruyla eşdizimi ilk olarak ismin kökenine göre ele alındı, buna göre ilgili kullanımlar Türkçe isim + ur- fiili, Arapça isim + ur- fiili, Farsça isim + ur- fiili, yansıma ve diğer isimler + ur- fiili şeklinde sınıflandırıldı. Ayrıca ur- fiilinin birlikte kullanıldığı ismin niteliğine göre de bir tasnif denemesi yapıldı. Bu çerçevede insan bedeniyle ilgili isimler (el, ayak, baş, boyun, ağız, göz, kulak, yüz gibi)+ ur-, nesne isimleri + ur-, algı oluşturmaya yönelik eylemsiler / isimler + ur-, söz ve sesle ilgili isimler + ur-, sayrılıkla ilgili isimler + ur-, ısı ve ateşle ilgili isimler + ur-, yer ile ilgili isimler + ur-, yazı ve resimle ilgili isimler + ur-, hareket isimleri + ur- ve diğer isimler + ur- başlıklarına yer verildi. Üçüncü olarak ur- fiilinin anlamlarına göre deyimleşmiş birleşik fiiller tasnif edildi. Ayrıca Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde yer alan ur- fiiliyle oluşturulan deyimleşmiş birleşik fiillerin Eski Türkçe ve Türkiye Türkçesindeki kullanımları fiil-tamlayıcı ilişkisi ve eşdizimlilik açısından karşılaştırıldı.
Anahtar Kelimeler
Sözvarlığı, fiil, eşdizimlilik, deyimleşmiş birleşik fiil.
Abstract
The first written sources of Turkish language vocabulary contained within the ur - real in the historical development of Turkish verbs in terms of the use of Turkish language in the idiomatic compound verbs it became one of vocabulary richness has created and is creating. Clauson, ur - place of the arm depending on the usage of to put (put) and strike (to strike), stressing and he has expressed that it was prevalence of use of “put” at idiomatic uses. İt has seen that it was gained new side and abstract meanings as these two basic meaning in time. Meanings of side and abstract of a word, that it won by the side best way to determine is to investigate cooccurrence. In this study, at Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü located in ur-/ vur- verb uses of cooccurence was focused on the verbs, consisting of idiomatic compound verbs. Ur- / vur – verb is created idiomatic compound verbs in terms of relationship use of the verb-actant was evaluated and the Turkish language in the historical development in terms of relationship verb-actant differ in terms of whether was determined. Secondly, ur- / vur- verb is created idiomatic compound verbs was examined in terms of their uses of cooccurence. Cooccurence of ur- / vur- with nouns, the first it was discussed according to the origin of the noun, accordingly, the Turkish origin noun + ur- / vur-, Arabic origin noun + ur-/ vur -, Persian origin noun + ur- / vur - and from other origin nouns + ur - / vur- in the form was classified. Also ur- / vur- the verb used with the noun according to the quality of a classification attempt was made. In this context, it was classified under headings of nouns of the human body nouns ( hand, foot, head, neck, mouth, eye, ear, face, such as ) + ur-, object nouns + ur-, for creating perception with verbal / nouns + ur-, nouns with voice + ur-, nouns of related word and voice + ur-, disease-related nouns + ur-, nouns of related heat and fire + ur-, place-related nouns + ur-, nouns of related writing and picture + ur-, movement nouns + ur-, other nouns + ur-. Third, the idiomatic compound verbs according to the meaning of ur- / vur- will be classified. Also, at Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü located, ur- / vur- is created, idiomatic compound verbs was compared with uses of Old Turkish and New Turkish interms of relationship verb-actant and cooccurence.
Keywords
Vocabulary, verb, cooccurrence, idiomatic compound verb.