TÜRKÇEDE ÇEKİLİM İLKESİ VE TABANA YANAŞIKLIK HİYERARŞİSİ
(GRAVITATION PRINCIPLE AND HIERARCHY OF CONTIGUITY IN TURKISH
)
|
Author
|
:
Turgay SEBZECİOĞLU
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2017
|
|
Number |
:
6/4
|
|
Page |
:
2209-2231
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.3870
|
Özet
Bu çalışmada, dilsel üretimlerin temel oluşum sürecini, “Herhangi bir dilbilgisel işlemde çekim alanı oluşturan dilbilgisel birim, potansiyel konumda bulunan diğer biçimbirimleri kendisine doğru çeker” biçiminde açıklayan Çekilim İlkesi (Çİ) ile onun Türkçedeki görünümleri üzerinde durulacaktır. Çİ’nin iki türü ve aşaması bulunmaktadır: İçkin Sözlüksel Çekilim (İSÇ) ve Niyet Güdümlü Sözdizimsel Çekilim (NGSÇ). İSÇ, sözcük dağarcığı ve uzun süreli belleğin yer aldığı bölgede ya da o bölgeye yakın gerçekleşmektedir. Bu çekilim türü, evrensel nitelik taşıyan kalıtsal dilbilgisi ve ana dile özgü temel dilbilgisi dizgesinin gerçekleşimini sağlamaktadır. Bu gerçekleşim tekdüze, otomatik (irade dışı) ve pasiftir. Yalnızca, sözdizimsel görevi bulunan çekim eklerinin değil, türetim eklerinin dizilimine ilişkin de bir açıklama getirmektedir. NGSÇ ise dil kullanıcısının niyeti doğrultusunda biçimlenen dilbilgisel bir çekilimdir. Çekilimin ikinci aşamasıdır. Aktif ve seçimliktir. Bu çekilim türü bazı eylem çerçevelerinin yüklem çerçeveleri değiştirim işlemiyle neden birden fazla olasılık içerdiğini de açıklayabilmektedir. Bu üretim alanında ağırlıklı olarak türetim değil çekim biçimbirimleri görev üstlenmektedir. İSÇ’den NGSÇ’ye tabana çekimlenen dilbilgisel birimlerin belli bir düzen içinde tabana eklemlendikleri görülmektedir. Bu dizilim Tabana Yanaşıklık Hiyerarşisi adıyla kurala bağlanmıştır. Bu çalışmada, söz konusu hiyerarşinin somut görünümleri Türkçe örnekler üzerinden açıklanmış, Çİ ve türlerinin Chomsky’nin (1995) The Minimalist Program’da belirttiği üretici dil modelinden ayrılan birkaç yönü üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Türkçe, Çekilim İlkesi, Tabana Yanaşıklık Hiyerarşisi, İçkin Sözlüksel Çekilim, Niyet Güdümlü Sözdizimsel Çekilim, koşal çekilim.
Abstract
The present study is oriented on Gravitation Principle (GP) which interprets fundamental formation process of lingual structuring as that Linguistic item creating gravitational field in any grammatical operation pulls on other items (morphemes) at potential positions” and its appearances in Turkish. GP is found in two types and two stages: Inherent Lexical Gravitation (ILG) and Intent-driven Syntactic Gravitation (IDSG). ILG takes place in the region where the vocabulary and long-term memory or in the periphery of these fields. This type of gravitation allows occurrence of hereditary grammar with universal quality and basic grammar specific to mother tongue. This occurrence is uniform, automatic (non-purposeful) and passive. It does not only introduce an interpretation to inflectional suffix with syntactic gravitation task, but also to phrases of derivative suffixes. On the other hand, IDSG is a grammatical gravitation formed according to the intention of the language user. This is the second phase of gravitation. It is active and optional. This type of gravitation is also capable of explaining why some predicate frames are associated with alternation operation in more than one way. At this generation field, inflection morphemes are employed predominantly rather than derivation. It is observed that grammatical units inflected from ILG to IDSG base are affixed to the base in certain system. This phrase is regulated by a rule referred as Hierarchy of Contiguity. In the present study, concrete expressions of aforesaid hierarchy were interpreted through Turkish examples; and various dimensions of GP and its types diversified from the generative language model reported by Chomsky (1995) in The Minimalist Program.
Keywords
Turkish, Gravitation Principle, Hierarchy of Contiguity, Inherent Lexical Gravitation, Intent-driven