ORHUN YAZITLARI DİPLOMATİK BAKIMDAN HANGİ GRUBA GİRER?
(IN WHICH GROUP ARE ORKHON INSCRIPTIONS IN DIPLOMATICALLY?
)
|
Author
|
:
Mehmet TEZCAN
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2017
|
|
Number |
:
6/3
|
|
Page |
:
1267-1284
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.3962
|
Özet
Orhun Yazıtları, II. Türk Kağanlığı (682-745) Dönemi’ne ait olup, Bilge Kağan’ın kardeşi Kül Tigin ve kendisi adına sırasıyla 732 ve 735 tarihlerinde dikilmişlerdir. Birincisi, kardeşinin ölümünü müteakip bizzat kağan tarafından, ikincisi ise ölümünden sonra oğlu tarafından dikilmiş olup her iki yazıtta da konuşan, kağanın kendisidir. Yazıtları yazan ise “atısı” lakaplı Yoluğ Tigin’dir. İlim camiasında Orhun Yazıtları’nın, “hatıra” türünden yazıtlar oldukları, Kağan’ın, I ve II. Türk Kağanlığı’nın tarihi hakkında bazı bilgiler aktardığı ve “Türk Milleti”ne bazı tavsiyelerde bulunduğu ileri sürülmekle beraber biz makalemizde bunun, tarihî sürece bakılırsa doğru olmadığını ve her iki yazıtın da “emir, ferman” türüne giren eserler olduklarını göstereceğiz. Çünkü gerek bizzat yazıtlarda, gerekse daha sonraki birçok Türk devletlerine ait fermanlarda, “emr(im), ferman(ım), buyruğ(um)” anlamında ifadeler geçmektedir. Orhun Yazıtları’nda bu, “sabım” (sözüm, buyruğum), sonraki Türk eserlerinde, mesela Akkoyunlu Uzun Hasan Bey’in fermanlarında “sözümüz”, Osmanlı Devleti hükümdarlarının fermanlarında “buyurdum ki” şeklindedir. Moğol ve Timurlu fermanlarında da benzer şekilde aynı anlama gelecek şekilde “üge manu” (sözüm) ifadesi yer almaktadır. Makalemizde, bu hususun diplomatik olarak tarih içerisinde nasıl geliştiği örneklerle ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler
Orhun Yazıtları, ferman, sabım, Bilge Kağan, sözümüz.
Abstract
Belonging to the period of Second Turkic Kaghanate (682-745) the Orkhon Inscriptions let erected in behalf of Bilge Kaghan’s brother Kül Tigin and himself in 732 and 735 respectively. The first monument let erected by Kaghan upon the death of his brother, and the latter one by his own son after his death. The person who speaks in both inscriptions is Bilge Kagan personally. Yollugh Tigin wrote both inscriptions with his nickname "atïsï". In the scholarly community, itsuggested that Orkhon Inscriptions have a type of “commemorative”, also it has been said that Kagan conveyed some information about the history of the Turkic Kaghanate and given some advices to “Turkish Nation”. However, in the article, we will show that judging by the historical process this is not true and either inscriptions are a kind of “order, edict, and decree”. Because, either itself in the inscriptions, or in edicts (firmans) of many later Turkish states are mentioned phrases in the meaning of “my order, my edict, my command”.) In the Orkhon Inscriptions this phrase has the word “sabïm” (lit. my word, that is “my command”), in the firmans of the later Turkish rulers, for instance in the letters / edicts of Uzun Hasan Beg of Akkoyunlu, it has a word “sözümüz” (lit. our words, that is, “our order”) and finally“buyurdum ki” (lit. I ordered that) in the edicts of the sultans of Ottoman Empire. Likewise, in edicts of the rulers of Chingizid and Timurid periods, the word “üge manu” (lit. myword) is mentioned with the same meaning but in Mongolian. In this article, it will be explained with the examples that this matter how progresses diplomatically throughout history.
Keywords
Orkhon Inscriptions, Bilge Kaghan, fermans, sabïm, sözümüz