MAHTUMKULU’NUN DİLİNDE KUŞ ADLARI
(BIRD NAMES IN MAHTUMKULU’S LANGUAGE
)
|
Author
|
:
Osman YILDIZ
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2017
|
|
Number |
:
6/4
|
|
Page |
:
2272-2290
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.4054
|
Özet
Türkmen yazı dilinin kurucusu Mahtumkulu, sadece Türkmenlerin değil; Oğuzlar başta olmak üzere bütün Türk dünyasının en önemli edebî şahsiyetlerinden birisidir. Mahtumkulu’nun manzumeleri, şairin ifade kudretini yansıtır çok zengin bir söz varlığına sahiptir. Bu büyük leksikal hazinede kuş adlarının da özel bir yeri vardır. Mahtumkulu Divanı incelendiğinde görülecektir ki, şiirlerde sembollerin ve mecazların aktarılmasını sağlamak için pek çok kuş adına yer verilir. Bu anlatım tarzı; şairin meramını ifade ederken deyim aktarmalarından bir hayli yararlandığını göstermesi bakımından son derece ilgi çekicidir.
Bu yazıda Mahtumkulu Divanı’ndaki kuş adları ele alındı. Eserin taranması suretiyle tespit edilen kuş adları, kökenleri ve anlamları bakımından incelendi. Türkçe kökenli olan kuş adlarının kuruluş sistematiği belirlenmeye çalışıldı; tarihî ve çağdaş Türk lehçelerindeki kullanımları üzerinde duruldu. Şairin kökeni dolayısıyla burada öncelik Türkmen Türkçesine verildi. Mahtumkulu’nun dilindeki kuş adlarının bugünkü Türkmen Türkçesinde yaşayıp yaşamadığı araştırıldı. Bu amaçla, belli başlı Türkmen Türkçesi sözlüklerine başvuruldu. Söz konusu sözlüklerde mevcut olan kuş adları için verilen bilgiler, aynen alıntılandı. Nihayetinde Mahtumkulu’nun dilindeki kuş adlarının hangi ağırlıkta olduğunu belirleyebilmek maksadıyla bu adların şairin şiirlerindeki sayıları ve kullanım sıklıkları, tabloda gösterildi.
Anahtar Kelimeler
Mahtumkulu, Türkmen Türkçesi, kuş adları, ad bilimi.
Abstract
Mahtumkulu, the founder of Turkmen written language, is one of the most important literary names of the whole Turkish world, chiefly the Oghuz, not only the Turkmen. His poems reflect his power of style with their rich vocabulary. Bird names have a special place in this large vocabulary. In Mahtumkulu’s divan, many bird names are included to provide representation of symbols and metaphors. This style shows that the poet frequently makes use of idiom transfers in his narration.
In this article, the bird names in the Mahtumkulu’s divan are examined one by one. Bird names found by detailed scanning of the Divan are analysed by its etymology and its meaning in the book. We tried to determine the foundation structure of words with Turkish origin, and to focus on their use in the modern Turkish dialects. Here, we tried to give priority to the Turkmen Turkish due the racial origin of Mahtumkulu. Besides, we tried to determine whether the bird names used by Mahtumkulu live in the modern Turkmen Turkish. For this purpose, we applied to some main and established Turkmen Turkish dictionaries. We identically quoted information for the birds found in these dictionaries. Finally, in order to determine the importance and the place of the bird names in Mahtumkulu’s narration, the number and frequency of the names in the poems is shown in a schedule.
Keywords
Mahtumkulu, Turkmen Turkish, bird names, onomastic.