UYGUR SİVİL BELGELERİNDEKİ HESAPLA İLGİLİ SÖZ VARLIĞINDAN HAREKETLE UYGURLARDA HESAP KAVRAMI VE KÜLTÜRÜ
(CONCEPT AND CULTURE OF ACCOUNTING IN UIGHURS WITH REFERENCE TO THE ACCOUNT VOCABULARY IN UIGHUR CIVIL DOCUMENTS
)
|
Author
|
:
Şermin KALAFAT
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2018
|
|
Number |
:
7/4
|
|
Page |
:
2078-2118
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.4329
|
Özet
Hesap, sayıların çeşitli matematik işlemlerinde kullanımını konu alan bilim dalıdır. Zaman tayininden vergi alımına, alan hesabından pazar alışverişine kadar basit veya karmaşık çok geniş sayma eylemlerinin sistemleşmiş alanı olan hesap ilmi, şehirleşmenin ve medeniyetleşmenin bir işareti olarak takibe muhtaçtır. Bugüne kadar Eski Türkçe Dönemi’ndeki sayı adları, sayı sistemleri ve bunların kullanıldığı yerlere ilişkin tespitler, araştırmacılar tarafından ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ancak devrin söz varlığında geçen sa-, san-, sana-; sakış, sagış, artuk, eksük, kat, bölüg, üçkil, törtkil vb. gibi kelimeler hesap kültürü açısından incelenmemiştir.
Türk yazı dili tarihi açısından bakıldığında, Osmanlı Dönemi’nde yazılmış hesapla ilgili kaynaklara ulaşılabildiğinden, bu dönem için Türklerdeki hesap kültürüne dair bir kanaat oluşturulabilmektedir. Ancak Eski Türkçenin (6-13. yy.) Türklerin matematik veya hesap sistemleriyle ilgili bilgilerini gözlemleyebileceğimiz metinleri elimize ulaşmadığından, Türklerin bu dönemdeki hesapla ilişkileri tam olarak bilinememektedir. Köktürk ve Uygur devrinden zaman tayini ile ilgili bazı bilgiler ortaya çıkmışsa da bunlar Osmanlıdan önce Türklerdeki hesap kültürünü anlamak açısından yetersizdir. Bu açıdan Uygur sivil belgeleri bir yol gösterici olabilir.
Bu çalışmada Uygur sivil belgelerindeki hesapla ilgili söz varlığına göre Uygurlar Dönemi’ndeki Türk hesabı hakkındaki tespitlerimiz paylaşılacaktır. Araştırmanın Türk bilim dili, matematik ve kültür tarihi çalışmalarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler
Uygurlar, Uygur sivil belgeleri, hesap, kavram alanı, hesap kültürü.
Abstract
Accounting is a technique which deals with association and dissociation of numbers in mathematical operations. These operations, which cover simple or complex operations ranging from determination of time to taxation, delimitation of area to market operations is an evidence of urbanization and civilization. From the point of view of the history of Turkish literary language, sources related to accounting from the Early Ottoman period are extant and as a result, a clear idea about the relevant practices can be made for that period. When it comes to earlier Turkish cultures, researchers have attempted to identify the enumeration terminologies, number systems and the contexts where they were used in the Old Turkish period. However, some current terms of this early period such as a-, san-, sana-; sakış, sagış, artuk, eksük, kat, kata, bölüg, üçkil, törtkil etc. have not been examined in terms of accounting culture. Since the texts about accounting from Old Turkish (6th-13th centuries) lack, capacities of these populations are not thoroughly studied albeit some information about activities regarding to time designation from Kokturk and Uigur periods have been revealed. Uighur Civil Documents, an important source of this study, offer some additional and new hindsight in this respect.
In this study, our findings of the Turkish account during the Uighur period will be shared according to the vocabulary of the account in Uighur Civil Documents. It is thought that our work will contribute to Turkish scientific language history, mathematics history and cultural history studies.
Keywords
Uighurs, Uighur civil documents, account, conceptual field, account culture.