TÜRKMEN HALK KÜLTÜRÜNDE VE EDEBİYATINDA BALIK
(FISH IN TURKMEN FOLK CULTURE AND LITERATURE
)
|
Author
|
:
G. Selcan SAĞLIK ŞAHİN
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2019
|
|
Number |
:
8/1
|
|
Page |
:
183-196
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.4454
|
Özet
Türk dilinde balık sözcüğü Orhun yazıtlarından günümüze tanıklanan bir sözcüktür, ancak en eski metinlerdeki bu sözcük hep “şehir” anlamında kullanılmıştır. Türk dilinin tarihî seyri içinde Karahanlı, Çağatay, Harezm, Memlük Kıpçak Türkçesi dönemlerine ait eserlerde ise balık “suda yaşayan, solungaçla nefes alan canlı” anlamında kullanılır hale gelmiştir. Türkmen Türkçesi dâhil olmak üzere Türk lehçelerinin genelinde de sözcük balık biçiminde karşımıza çıkar. Türkiye’nin aksine Türkmenistan, denizlerle çevrili olmamakla birlikte literatürde “deniz” olarak anılan Hazar’a kıyısı olan bir ülkedir. Dörtte biri Karakum çölüyle kaplı Türkmenistan’da sınırlı olan su kaynaklarına karşın, bunlardan sonuna kadar faydalanılmaktadır. Hatta Türkmen Türkçesinin balık ve balıkçılıkla ilgili söz varlığı Memeddurdı Sarıhanov tarafından derlenmiş ve Balıkçılık Leksikası adıyla yayımlanmış (Aşgabat 1993); balık, Türkmen halk kültüründe ve edebiyatındaki yerini almıştır. Okuyucu bu çalışmada, Türkmen Türkçesindeki balık adlarının, balığın uzuvlarına verilen adların, balığı tutmak için kullanılan aletlere verilen adların ve balıkla ilgili Türkmen atasözlerinin, bilmecelerinin, halk inanışlarının ve rivayetlerinin yanısıra günümüz Türkmenistan’ında balıkçılıkla ilgili gelişmeleri de bulacaktır.
Anahtar Kelimeler
Türkmen Türkçesi, Türkmen halk edebiyatı, balık, balıkçılık leksikası.
Abstract
The word “balık” is a word that in Turkish language that is referenced since the Orkhon Monuments to today, although in ancient texts it meant “city”. In the historical flow of the Turkish language, "balık" gradually meant "that lives in water, breathes via gills" in the texts of Chagatay, Kharezm, Mamelouk, and Kiphchak Turkish eras. In most of the Turkish dialects, including the Turkmen Turkish, "balık" means fish. Contrary to Turkey, Turkmenistan do not have sea access, yet borders Khazar, “Caspian Sea”, which is called sea in the literature. Turkmenistan, of which Karakum Desert occupies one quarter, utilizes the limited water resources to full extent. Turkmenistan’s fishery lexicon has been collected and published by Memeddurdı Sarihanov (Ashgabat 1993); fish has a certain place in the Turkmen folklore and literature. In this study one can find the Turkmen Turkish fish names, names for the parts of the fish, names for the fishing tools, and aphorisms, riddles, and legends concerning fish, as well as recent developments in fishing industry of current Turkmenistan.
Keywords
Turkmen Turkish, Turkmen folk literature, fish, fishery lexicon.