SALTUKLU ESERLERİNDEN TEPSİ MİNARE ÜZERİNDEKİ KÛFÎ KİTABENİN KALİGRAFİSİ ÜZERİNE
(ON THE CALLIGRAPHY OF THE KUFIC INSCRIPTION ON THE TEPSI MINARET BUILT BY THE SALTUKIDS
)
|
Author
|
:
Levent ALYAP
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2019
|
|
Number |
:
8/1
|
|
Page |
:
1-27
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.4483
|
Özet
Türkler İslamiyet’i kabul etmeden önce Kök-Türk Alfabesi’ni, Soğd Alfabesi’ni ve bu alfabeden geliştirdikleri Uygur Alfabesi’ni günlük hayatta kullandıkları gibi asırlar boyu anıtsal eserlerine nakşetmişlerdir. Kök-Türk kağanlarından Bilge Kağan’ın, kardeşi Köl Tigin’in vefatı üzerine hazırlattığı anıta nakşettirdiği mDTixT : YTugyb / Bengü taş tokıtdım / Ebedî taş hakkettirdim (Alyılmaz, 2005, s. 12-13) ifadesi, yazının plastik sanatlarda titizlikle uygulandığını gösterdiği gibi sonraki yıllarda Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar uzanan coğrafyada ortaya konulacak sayısız ebedî anıtsal eserin başlangıç noktasını da oluşturmuştur.
Türklerin, yazı ile bütünleşen sayısız ebedî anıtsal eserlerinden biri de Saltukluların inşa ettiği Erzurum’daki Tepsi Minare’dir.
Bu çalışmanın amacı eserlerde yalnızca belirli açılardan çekilmiş fotoğraflarla görebildiğimiz, Tepsi Minare’nin üzerinde yer alan muhteşem kûfi kaligrafisini bilişim teknolojisinden yararlanarak bir bütün olarak ele almaktır.
Makalede kûfî karakterin 3D modelleme tasarımlarıyla minaredeki konumu gösterilmiş; tuğla yerleştirme düzeni ve tipografik açıdan karakter anatomisi incelenmiş; eserdeki yazıdan hareketle True Type Font dosyası oluşturulmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Erzurum, Selçuklular, Saltuklular, Tepsi Minare, kûfî, kaligrafi, tipografi, font.
Abstract
Turks used Gokturk alphabet, Sogdian alphabet and Uyghur alphabet which they developed from the first two in their daily life and engraved them on their monumental works for centuries. Upon the death of his brother Kul Tigin, Bilge Khagan from Gokturks had these words engraved on the monument erected for the memory of his brother: mDTixT : YTugyb / Bengü taş tokıtdım / I had this eternal stone engraved (Alyılmaz, 2005, pp. 12-13), which shows that writing is applied diligently to plastic arts. Moreover, it was the beginning of the numerous eternal monumental works to be created in the later years across the area extending from Central Asia to Anatolia.
One of the countless monuments merged with writing of Turks is the Tepsi Minaret built by the Saltukids in Erzurum.
The aim of this study is to address the spectacular kufic calligraphy, which we can see through photographs taken from certain angles, on the Tepsi Minaret as a whole by means of information technology.
This paper shows the position of the kufic characters on the minaret through 3D-modeled designs, examines the character anatomy typographically and with respect to the order of the bricks, and tries to create a True Type Font folder based on the script on the monument.
Keywords
Erzurum, Seljuks, Saltukids, Tepsi Minaret, kufic, calligraphy, typography, font.