TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME
(AN EVALUATION OF TURKISTANI JADID (REFORMIST) POET ELBEK’S IDEAS ON LANGUAGE AND HIS STRUGGLE FOR THE SAKE OF HIS IDEAS
)
|
Author
|
:
Murad HALMET
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2019
|
|
Number |
:
8/4
|
|
Page |
:
2125-2142
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.4581
|
Özet
1930’lu yıllarda Türkistan’da Sovyetler tarafından gerçekleştirilen “Kızıl Terör/komünist olmayanların tasfiyesi” hareketinde hayatını kaybeden binlerce aydından biri olan ceditçi Maşrık Yunusov (Elbek), dil, edebiyat, folklor, Türkoloji, matbuat, tercüme ve eğitim alanlarında faaliyet göstermiştir. Elbek, hem Çarlık hem de Sovyet Rusya dönemlerinde Türkistan halkının çektiği maddî, manevî sıkıntılara ve zulümlere şahit olmuştur. Elbek, vatanı Türkistan’ın ve milletinin hürriyeti için mücadele etmiş, sömürgeciliğe ve işgale karşı ileri görüşlü fikirleriyle karşı çıkmıştır.
Elbek’in millî dil konusundaki görüşleri eserlerine yansımıştır. Meselâ Elbek, Sovyet hükûmeti ve yerli yaltakçıları tarafından kendi tabiriyle “bülbülün nağmesi kadar hoş olan Türkçeye” karşı yapılan aşağılama ve ortadan kaldırma politikalarına “Til” adlı şiirini yazarak büyük bir cesaretle karşı koymuştur. Elbek, bu şiirinde ana diline saldıranlara karşı Türkçenin dünya dilleri arasında en güzel, en zengin ve tarihî dillerden biri olduğunu haykırmış, Türkçeye düşman olanlar her ne kadar bu dili hor görseler de onun güzelliğinin kaybolmayacağını vurgulamıştır. Ayrıca o, ülküdaşlarıyla birlikte Türk halkları arasında ortak Türkçe meydana getirme konusunda da çalışmalar yapmıştır.
Anahtar Kelimeler
Elbek, Türkçe, SSCB, Kızıl Terör, Özbek Sovyet Edebiyatı.
Abstract
The Jadid (reformist) Mashriq Yunus Oghli (Elbek), who was one of the thousands of intellectuals who lost their lives during the “Red Terror/liquidations of non-communists” carried out by the Soviets in Turkestan during 1930s, was active in the fields of language, literature, folklore, Turcology, press, translation and education. Elbek witnessed the material, moral and cultural distress suffered by the people of Turkestan and the oppression and massacres exposed to them during both the Tsarism and the Soviet Russian eras. Elbek fought for the freedom of his homeland Turkestan and nation and opposed the colonialism and the occupation with his works, sincerity, strong will and visionary ideas.
Elbek’s ideas about national language were reflected on his works. For example, by writing his poem “Til” (Language), Elbek boldly opposed the humiliation and the elimination language policies which were made against the Turkish language by the Soviet government and the native obsequious. In his poem, Elbek exclaimed to those who attacked his mother tongue that Turkish is one of the most beautiful, the richest and the most historical languages among the world languages and emphasized that although those people who were hostile to the Turkish language disdain this language it would never lose its beauty. Also, he worked with other fellow idealists to form a common Turkish language among Turkish people.
Keywords
Elbek, Turkish, USSR, Red Terror, Uzbek Soviet Literature.