TUVA TÜRKÇESİNDE “ÇOK”
(“ČOK” IN TUVAN TURKISH
)
|
Author
|
:
İlker TOSUN
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2020
|
|
Number |
:
9/2
|
|
Page |
:
605-619
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.4703
|
Özet
Türk dili geçmişten günümüze varan süreçte çeşitli araştırmacılar tarafından genetik, coğrafi, etnik ve dil bilimsel ölçütlere göre sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Bu sınıflandırmalarda dikkat çeken en önemli ölçütlerden birisi +sIz ekinin yokluğu ile ilgilidir. Bilindiği üzere +sIz eki “yokluk”, “eksiklik” ve “yetersizlik” bildirmekte ve isim ya da sıfatlarla kullanılabilmektedir. Bununla birlikte +LI(g) ekinin karşıtı olan +sIz eki Azerbaycan, Başkurt, Çuvaş, Gagauz, Karaçay-Balkar, Karakalpak, Kazak, Kırgız, Kırım Tatar, Kumuk, Nogay, Özbek, Tatar, Türkmen, Uygur, Türkiye Türkçelerinde vd. mevcuttur. Tuva, Hakas, Altay, Sarı Uygur, Salar, Tofa, Şor, Yakut (Saha) lehçelerinde +LI(g) bulunmaktayken +sIz eki yoktur. Bu +sIz ekinin yerine Sibirya Türk lehçelerinde Eski Türkçedeki “yok” sözcüğünün varyantları kullanılır: Tuva Türkçesi “çok”, Hakas Türkçesi “çoh”, Altay Türkçesi “d’ok”, Yakut Türkçesi “suox”, Şor Türkçesi “çok”, Sarı Uygur Türkçesi “yok” ve Salar Türkçesi “yok”.
“yok” tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde genellikle sıfat, isim fiil (ekler ile birlikte) ve yokluk işaretleyicisi olarak kullanılmaktadır. Bu fonksiyonlar Tuva Türkçesinde de mevcuttur. Tuva Türkçesinde “çok” çeşitli sözcüklerle birlikte zarf, edat, bağlaç olarak kullanılabilir. Tuva Türkçesinde çok sayıda alıntı sözcük mevcuttur. Bunların büyük çoğunluğu Moğolca ve Rusçadır. “çok” sözcüğü bu alıntı sözlerle de kullanılabilir. “çok” sözcüğü ikilemelerle birlikte söz grupları oluşturur. Çeşitli deyim, atasözü ve bilimsel terimlerde “çok” sözcüğünden yararlanılır. Bu makale “çok” sözcüğünün Tuva Türkçesindeki işlevlerini araştırmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Tuva Türkçesi, Söz yapımı, Çok, +sIz eki.
Abstract
Various researchers have made classification experiments on Turkish dialects according to genetic, geographical, ethnic and linguistic criteria. One of the striking criteria in these classifications is related to suffix +sIz . As it is known, +sIz is to declare “absence" and "deficiency; +sIz suffix and nouns can be used as nouns or adjectives. In addition, +sIz is opposite of +LI(g) and it is used in Azerbaijan, Bashkir, Chuvash, Gagauz, Karachay-Balkar, Karakalpak, Kazakh, Kirghiz, Crimean Tatar, Kumuk, Nogai, Uzbek, Tatar, Turkmen, Uigur and Turkey dialects. Tuvan, Khakas, Altai, Yellow Uighur, Salar and Yakut-Sakha dialects do not have +sIz, although they have +LI(g). Instead of +sIz, they have versions of Old Turkic “yok”: Tuvan Turkish. čok, Khakas Turkish. čox, Altai Turkish. “d’ok” , Shor Turkish “čok”, “Yakut Turkish “suox”, Yellow Uighur. “yok” and Salar Turkish “yok”.
Generally “yok” can be used as adjective, noun, verb (with suffixes) and absence marker in historical and contemporary Turkish dialects. It can be said about the functions of “čok” in Tuva Turkish.“čok” with various words can be used as an adverb, conjunction, preposition. There are a great number of loan words in Tuvan Turkish vocabulary. They are mostly Mongolian and Russian origin. “čok” can be used loan words together.“čok” can be used in idioms and expressions, hendiadys and scientific terms. This paper focus on functions of “čok” in Tuvan Turkish.
Keywords
Tyvan Turkish, Word formation, “çok”, Suffix +sIz.