UYGUR TÜRKÇESİNDE /-GAN/ EKİNİN ZAMAN, GÖRÜNÜŞ ANLAMI VE ZAMANSAL ATIF BAKIMINDAN İNCELENMESİ
(THE EXAMINATION IN TERMS OF TENSE, ASPECT AND TEMPORAL REFERENCE OF SUFFIX /-GAN/ IN MODERN UYGHUR
)
|
Author
|
:
Turdi METTURSUN
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2020
|
|
Number |
:
9/2
|
|
Page |
:
589-604
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.4760
|
Özet
Çağdaş Uygur Türkçesinde /-GAn/ eki, ortaç eki olarak kullanılmasının yanı sıra yüklem çekiminde de sık kullanılan dil bilgisel zaman ve görünüş işaretleyicilerinden biridir. Çok işlevli olan /-GAn/ eki görünüş bakımından genellikle bitmişliği; bağlama göre kimi zaman sonuçsallığı ifade eder, zaman bakımından ise farklı bağlamlara göre bazen geçmiş zamanı, bazense geçmişteki bir olayın şimdiki sonuçlarını anlatır. Zamansal atıf çerçevesinde /-GAn/ eki, olay zamanı, konuşma zamanı ve referans zamanı aralarında çeşitli zamansal sıralanma ilişkilerini sergiler. Literatürde bu ek hakkında, işaret ettiği farklı zaman dilimleri göz önünde bulundurularak ayrı açılardan açıklamalara yer verilmiştir. Ancak ekin çok işlevliliği üzerinde ayrıntılı çalışmalar bulunmamaktadır.
Bu çalışmada /-GAn/ ekinin tarihsel gelişimine ve Uygur Türkçesindeki kullanımı üzerine yapılan çalışmalara kısaca göz atıldıktan sonra eke ilişkin örnek cümleler, zamansal sıralama ilişki türüne göre sınıflandırılarak onun görünüş ve zaman farklılıkları incelenecek; farklılıklara neden olan sözlüksel ve bağlamsal etkenler açıklanmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Uygur Türkçesi, /-GAn/ eki, zaman, görünüş, zamansal atıf, kılınış.
Abstract
In modern Uyghur, the suffix /-GAn/ is one of the most used aspect temporal markers used in verb conjugation apart from being used as an adjective verb suffix. İt is a multi-functional suffix that, usually express perfect in terms of aspect an in different contexts can express past tense or present results of an event in past in terms of tense. The suffix /-GAn/ expresses different temporal order relations between speech time, event time and reference time. In some studies, different explanations have been given on the functions of this suffix.
This paper, after a brief look at the historical development of the /-GAn/ supplement and the studies on its usage in modern Uyghur, aims to classifies the sample sentences according to the type of temporal order relations and examines their aspectotemporal differences. Explains lexical and contextual factors that cause these differences.
Keywords
Uyghur Turkish, suffix /-GAn/, tense, actionality, temporal order relations.