ТҮРКІ ТІЛДЕРІНЕ ОРТАҚ БАЙЫРҒЫ ТҮБІРЛЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЖӘНЕ СЕМАНТИКАЛЫҚ СИПАТЫ
(STRUCTURAL AND SEMANTIC FEATURES OF ANCIENT COMMON ROOTS IN TURKIC LANGUAGES
)
|
Author
|
:
Balkıya KASIM
- Ahmet BURAN
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2021
|
|
Number |
:
10/4
|
|
Page |
:
1282-1294
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.5399
|
Özet
Бұл мақала лексикалық-семантикалық кеңістікті диахрондық зерттеу болып табылады. Семантикалық өріс дегеніміз – бір түбірден жасалған, бір мағыналық өріске жататын, белгілі бір түбірдің тіл жүйесінде әртүрлі жолмен дамуы нәтижесінде жасалған сөздер. Зерттеу барысында 'ас, көз және көру' түбір сөздері және олардан алынған сөздер құрылымдық талданды. Қазақ тілінде мұндай сөздердің мысалдары ‘көр-еген-дік’ және т. б. етістіктер болып табылады. Қазақ тіліндегі ‘астық, көзде, көреген’ және сол сияқтылар осы тамырлардан алынған сөздердің бөлігі болып табылады. Осы сыныптың көптеген лексемалары әртүрлі аффикстерді қосу арқылы етістіктерді, зат есімдерді және т.б. құра алады. Осылайша, қазақ тіліне немесе басқа түркі диалектілеріне ортақ түркі тамырына баса назар аудара отырып, біз сол түбірдің туынды сөздерін анықтай аламыз.
Бұл зерттеуде жоғарыда аталған сөздердің түркі тілдеріндегі жалпы және әртүрлі мағыналары анықталды, сонымен қатар осы тамырлардан алынған сөздер және олардың түркі тілдерінде қолданылу салалары ұсынылды.
Anahtar Kelimeler
Диахрондық зерттеу, сөзжасам, жалпы түркі тамырлары, туыстық байланыстар, семантика.
Abstract
This article is a diachronic study of the lexico-semantic sphere. The semantic field is the words that derive from the same root, belong to the same semantic field, and are formed as a result of the development of a certain root in various ways in the language system. In the study, the root words as (meal), köz (eye) and kör- (to see) and the words derived from them have been analyzed structurally. In the Kazakh language, examples of such words are the verbs ‘kör-egen-dik’ etc. ‘Astık, közde, köregen’ and similar words in Kazakh Turkish are some of the words derived from these roots. Many of the lexemes of this class are capable of forming verbs, nouns, etc. by adding various affixes. Thus, emphasising common Turkic roots for the Kazakh language or other grounds, we can determine the derived words of the same root.
In this study, the common and different meanings of the above-mentioned words in Turkic languages were determined, and the words derived from these roots and their usage areas in Turkic languages are presented.
Keywords
Diachronic study, word-formation, common Turkic roots, cognates, semantics.