DEDE KORKUT HİKÂYELERİ’NDEKİ “ÖL-” FİİLİNİN EŞ DİZİMLİLİK VE SEMANTİK PROZODİ YÖNÜNDEN BİLGİSAYARLI DİL BİLİM YÖNTEMLERİ İLE İNCELENMESİ
(THE EXAMINATION OF THE VERB “TO DIE” IN DEDE KORKUT STORIES WITH COMPUTATIONAL MODELING METHODS REGARDING COLLOCATION AND SEMANTIC PROSODY
)
|
Author
|
:
Yasemin KUBİLAY
- Meriç GÜVEN
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2022
|
|
Number |
:
11/3
|
|
Page |
:
960-980
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.5512
|
Özet
Eş dizimli yapıların anlam ilişkilerinden doğan anlam biçimine semantik prozodi denir. Semantik prozodi (anlam vezni/anlam ezgisi/anlamsal bürün) kavramı eş dizimlilik kavramı ile yakından ilişkilidir. Semantik prozodi, bir sözcüğün eş dizimli olduğu sözcüklerle münasebetinde kazandığı çoğu kez olumsuz, bazı kez olumlu ve bazı kez de etkisiz (nötr) anlam özelliğidir. “Eş Dizimlilik” ve “Semantik Prozodi” konusunda Türkçede tarihî dönem metinleri ile ilgili çalışmalar fazla değildir. Gerek Türkçenin tarihî dönemleri ile ilgili eş dizimlilik çalışmalarının azlığı, gerek dilsel fenomenlerin dil bilim yöntemlerinden yararlanılarak incelenmesinin olanaklı olması bizi eş dizimlilik ve semantik prozodi konusunu hesaplamalı perspektifle inceleyen bir çalışma yapmaya sevk etmiştir. Araştırmamızda tarihî Türkçe ile yazılmış eserlerde de eş dizimliliğin ve semantik prozodinin tespiti için münasip sözcük hazinesinin mevcut olduğu görülmüştür. Bilişim teknolojileri alanındaki gelişmelere bağlı olarak dillerin istatistiksel ve kural tabanlı bilgisayarlı dil bilim yöntemleriyle incelenmesi ve çözümlenmesi olanaklı hale geldiği için “Eş Dizimlilik” konusu günümüzde artık bilgisayar destekli çalışmalarla yürütülmektedir. Bu itibarla arayüze eşlemeye uygun zengin semantik kavramsal-yönelimsel eş dizimli verilere sahip Dede Korkut Hikâyeleri’nde öl- fiilinin eş dizimlilik ve semantik prozodi açısından bilgisayarlı modelleme yöntemleri ile incelenmesi çalışmamızda esas alınmıştır.
Anahtar Kelimeler
Dede Korkut Hikâyeleri, bilgisayarlı dil bilim, eş dizimlilik, semantik prozodi, anlam haritası.
Abstract
The semantic form arising from the semantic relations of collocational structures is called semantic prosody. The concept of semantic prosody is closely related to the concept of collocation. Semantic prosody is the mostly negative, occasionally positive and sometimes neutral quality of a word acquired through its relations with other words in the same collocation. There are few studies on “Collocation” and “Semantic Prosody” of Turkish historical texts. The lack of collocation studies on the historical periods of Turkish, along with the possibility of studying linguistic phenomena using linguistic methods has led us to conduct a study on collocation and semantic prosody from a computational perspective. In our study, it was observed that the necessary vocabulary for the detection of collocation and semantic prosody is present in texts writen in historical Turkish. The subject of collocation is conducted with computer aided methods due to fact that it has become possible to study languages with statistical and rule based computational linguistic methods owing to developments in information technologies. Therefore our study is based on the examination of the verb “to die” with computational modeling methods regarding collocation and semantic prosody.
Keywords
Dede Korkut Stories, computational linguistics, collocation, semantic prosody, semantic map.