ÂŞIK ÇELEBİ’NİN ARAPÇA, NEV‘ÎZÂDE ATÂYÎ’NİN TÜRKÇE ŞAKÂİKU’N-NU‘MÂNİYYE ZEYLİNDEKİ ORTAK BİYOGRAFİLERİN MUKAYESESİ
(COMMON BIOGRAPHIES' ANALOGY OF ASIK CELEBI IN ARABIC, NEV'IZADE ATAYI IN TURKISH ON SAKAIKU'N-NU'MANIYYE ZEYLIN
)
|
Author
|
:
Suat DONUK
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2015
|
|
Number |
:
4/4
|
|
Page |
:
1524-1560
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.554
|
Özet
Biyografi mühim bir edebî tür olup bunun Osmanlı sahası Türk edebiyatındaki karşılığı terceme-i hâldir. Şuara tezkirelerinden sonra Osmanlı sahasının en yaygın terceme-i hâl örnekleri Şakāiku’n-nu‘mâniyye ve zeyilleridir. Mevcut yazma eserlere göre Şakāiku’n-nu‘mâniyye’ye yazılan ilk zeyil, Âşık Çelebi’nin Tetimmetü’ş-Şakāiku’n-nu‘mâniyye adlı Arapça eseridir. Nev‘îzâde Atâyî’nin Hadâiku’l-hakāik fî Tekmileti’ş-şakāik’ı Türkçe kaleme alınan ilk Şakāik zeylidir. Âşık Çelebi ile Nev‘îzâde Atâyî zeyillerinde otuz dokuz ortak biyografi bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı aynı şahısların farklı yazarlarca kaleme alınmış terceme-i hâllerinin mukayesesi sayesinde tarihî metinlerde bilgi akışı, kaynak eserlerin yazarlarının güvenilirliği ve birbirinden istifade derecesi hususlarında çeşitli veriler elde etmektir.
Bu çalışma bir giriş ve dört bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde İslam telif geleneğinde biyografik metinlerin toplandığı eserlere verilen genel bir isim olan tabakāt türünün ve terceme-i hâlin Müslüman toplumlardaki tarihî seyrine yer verilmiştir. Giriş bölümünde üzerinde durulan hususlardan biri de Şakāik-ı Nu‘mâniyye geleneğinin gelişimidir. 1. Bölüm’de Âşık Çelebi’nin Tetimmetü’ş-Şakāiku’n-nu‘mâniyye‘si ve Nev‘îzâde Atâyî’nin Hadâiku’l-hakāik fî Tekmileti’ş-şakāik’ı hakkında ayrıntılı malumat verilmiştir. Çalışmanın 2. Bölüm’ünde iki eserdeki ortak biyografilerin mukayese tabloları sıralanıp bu tablolar sayesinde elde edilen veriler özetlenmiştir. 3. Bölüm’de Âşık Çelebi zeylindeki bir biyografi Türkçeye çevrilmiş, tümel mukayese yapılabilmesi gayesiyle Atâyî’nin eserindeki biçimiyle yan yana konularak verilmiştir. Son aşama olan 4. Bölüm’de çalışma neticesinde varılan sonuçlar açıklanmıştır.
Anahtar Kelimeler
Biyografi, Şakāiku’n-nu‘mâniyye, Zeyil.
Abstract
Biography is a significant literary genre and its provision is "terceme-i hâl" in Turkish literature in Ottoman field. Most common "terceme-i hâl" samples of Ottoman field are "Sakaiku'n-nu'maniyye" and "zeyille" after "suara tezkire". According to current manuscripts, first "zeyil" which was written to "Sakaiku'n-nu'maniyye" has been Asık Celebi's Arabic work named as "Tetimmetu's-Sakaiku'n-nu'maniyye". Nev'izade Atayi's "Hadaiku'l-hakaik fi Temileti's-sakaik" which was written out in Turkish has been first "Sakaik zeyli". There are thirty nine common biographies on "zeyil's" of Asik Celebi and Nev'izade Atayi. The purpose of this study is to obtain information flow on historical texts, various data on reliability of source work writers and benefit degree from each other thanks to the analogy of same persons' "terceme-i hâl" which were written out by different writers.
This study consists of one introduction and four sections. It was given a place to the kind of "tabakāt" which is a general name given to works that biographical texts are collected on Islam writing tradition and to the historical process of "terceme-i hâl" on Muslim societies. One of matters that was discoursed on the introduction section is the development of "Sakaik-ı Nu'maniyye" tradition. Detailed acquaintance was given on the first section about Asik Celebi's "Tetimmetu's-Sakaiku'n-nu'maniyye" and Nev'izade Atayi's "Hadaiku'l-hakaik fi Temileti's-sakaik". On the second section of study, analogy tables of common biographies on two works were ordered and data which was obtained by those tables was summarized. On 3. Section, a biography on Asik Celebi "zeyil" was translated into Turkish, it was given with its form on the work of Atayi as it was put side to side in terms of making universal analogy. On 4. Section which was the last stage, conclusions which were obtained as a result of the study were explained.
Keywords
Biography, Sakāiku’n-nu‘mâniyye, Zeyil.