TÜRKÇEDE “-mIş GİBİ YAPMAK”: -sIn EKİ
(“-mIş GİBİ YAPMAK” IN TURKISH: AFFIX -sIn
)
|
Author
|
:
A. Mevhibe COŞAR
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2016
|
|
Number |
:
5/3
|
|
Page |
:
1216-1224
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.688
|
Özet
Diller, en az çaba yasası, ihtiyaç, dil kontağı, alt katman etkisi, kurallaştırma vb. birçok iç ve dış faktörün etkisiyle değişir. Değişim, yaşayan bir dil için kaçınılmaz, devam eden bir akıştır. Diller bu süreçte, kimi unsurlarından feragat eder, kimini dönüştürür, kimini ise yeniler. Bu minvalde diller, bazı anlatım imkânları bakımından zenginleşirken bazıları bakımından zayıflar.
Türkçede geçmişten bu güne, birtakım işlevsel dil araçlarını kaybetmiş, o dil aracının fonksiyonunu gerçekleştirmek için yeni ve kimi zaman daha az kullanışlı işaretleyiciler üretmek zorunda kalmıştır. Bu unsurlardan biri de -sIn eki ve türevi -msIn ekidir. Eski Türkçede tanıklanabilen bu ekler, bugün ancak “-mış gibi yapmak” gibi bir sözdizimsel birlik ile sağlanabilen “bir eylemi yapar görünmek / yapar gibi yapmak, bir eyleme benzer bir eylem yapmak” anlamını tek başına karşılayabilen unsurlardır.
Çalışmada -sIn eki, Eski Türkçeden başlayarak Divan ü Lügati’t-Türk (DLT), Kutadgu Bilig (KB), Atebetü’l-Hakayık (AH), Kısasü’l-Enbiya (KE), Mukaddimetü’l-Edeb (ME) vb. Türk dili için temel teşkil eden metinlerin taranması ve “-mIş gibi yapmak” kullanımlarının örneklenmesine dayanmaktadır. Söz konusu ek ile isimden isim yapan ve “benzerlik” anlamı veren Türkiye Türkçesindeki +sI/+msI/+mtrak ile sağlanan ilişkinin fiillerdeki görünümüne dikkat çekilmektedir. Türkiye Türkçesinin isimlerde benzerlik anlamında -sIn ile aynı kökten geldiği düşünülen eklerden faydalanmaya devam ettiği; ancak fiil benzerliğinde ayrı bir yol izlediği gösterilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Benzerlik, -mIş gibi yapmak, -sIn eki, Türkiye Türkçesi.
Abstract
Languages change under the influence of the least effort law, needs, language contact, substrate influence, regularization, and many other internal and external factors. For a living language, change is an inevitable, continuous process. Some of the elements of the language are rejected in this process, some are transformed, and some are renewed. Thus, languages are enriched in terms of some of their expression resources, and weakened in some others.
From the past to the present, Turkish has also lost a number of functional language instruments, and was forced to generate new, sometimes less practical, markers for performing the function of the given language instrument. One of these elements is affix -sIn and its derivative affix -msIn. These affixes, witnessed in the Old Turkish, are the elements, which can express in a single word the meaning “to seem/appear to be doing an action, to do an action which resembles an action,” which today can be expressed only with a syntactic union such as “-mış gibi yapmak”.
In the research work, affix -sIn is studied, based on the examination of text, starting from the Old Turkish to Divanü Lügati’t-Türk (DLT), Kutadgu Bilig (KB), Atebetü’l-Hakayık (AH), Kısasü’l-Enbiya (KE), Mukaddimetü’l-Edeb (ME), and other texts, which are fundamental for Turkish language; and on sampling of the use of the form “-mIş gibi yapmak.” Attention is drawn to how the verbs reflect the relation, which uses the aforementioned affix to make nouns out of nouns, and gives the sense of “resemblance”, provided in Turkey Turkish by means of +sI/+msI/+mtrak. An effort was made to demonstrate the way Turkish continues to use affixes, which are believed to derive from the same root as -sIn in the sense of resemblance, but follows a different way in the verb resemblance.
Keywords
Resemblance, -mIş gibi yapmak, affix -sIn, Turkey Turkish.