KUTADGU BİLİG’DE ÜÇLEMELER, DÖRTLEMELER VE BEŞLEMELER
(TRIPARTITE, QUADRIPARTITE AND QUINTETTE WORD GROUPS IN KUTADGU BİLİG
)
|
Author
|
:
Fatma Sibel BAYRAKTAR
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2014
|
|
Number |
:
3/2
|
|
Page |
:
29-53
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.258
|
Özet
11.yy., Türk tarihi açısından askeri ve siyasal gelişmelerin ivme kazandığı bir dönem olduğu kadar kültürel gelişmelerle de göz doldurmaktadır. Divânü Lügâti’t Türk'le çağdaş olan Kutadgu Bilig adlı başyapıt bu dönemde, Kaşgar’da tamamlanmıştır. (1069-1070)
Yusuf Has Hacip, İslamiyet’in Türkler tarafından kabulünden sonra kaleme alınan bu ilk yazılı eseri, 11.yy.ın bildiğimiz tek yazı dili olan Karahanlı Türkçesi ile 6645 beyit olarak yazmıştır. Eserde ideal bir devletin nasıl olması gerektiği betimlenir. Kutadgu Bilig, Türk kültürünün yargı ve yasa konularını aydınlatan en değerli kaynaklardan biridir. Bu yüzden bilim dünyasının tanıdığı 1825'den beri, üzerinde binlerce çalışma yapılmıştır.
Kutadgu Bilig, felsefi, siyasi, dini açılardan incelendiği gibi dili açısından da her daim incelenmeye değer bulunan bir eser olmuştur.
Türk Edebiyatının her döneminde hem ahenk sağlamak, anlamı pekiştirmek, güçlendirmek ve kavramı zenginleştirmek amacıyla hem de hafızada kalmasını kolaylaştırmak amacıyla çeşitli tekrarlardan yararlanılmıştır. Osmanlıcada “atf-ı tefsir?”, İngilizcede “hendiadyoin, reduplication dual”, Almancada “Verdoppelung, Zwilligsformen, hendiadyoin”, Fransızcada “redoublement, hendiadyoin” terimleriyle karşılanan bu oluşumla ilgili ülkemizde hem tarihi metinler üzerinde hem de deyimler ve atasözleri üzerinde birçok çalışma yapılmıştır.
Göktürk metinlerinde “altun kümüş” (altın gümüş), “arkış tirkiş” (kervan kafile), “at kü” (ad ün), “kurt ko?uz” (börtü böcek), “yabız yablak” ( sefil ve perişan) vb. bir çok ikilemeye rastlamaktayız. Uygur Türkçesi metinlerinde de “akuru akuru” (yavaşça, sessizce), “asan tükel” (sağ ve selamet) “birin birin” (birer birer) gibi örnekler bulunmaktadır. Bu gün de deyimlerde “aşağı yukarı, borç harç, köşe bucak, paldır küldür” gibi sayısız ikileme kullanılmaya devam etmektedir.
Karahanlı Türkçesinin iki başyapıtından biri olan bu eserde de hatırı sayılır ölçüde ikilemeye rastlanmaktadır. Divânü Lügâti’t Türk'ten farklı olarak, tabiat taklidi ikilemelere rastlanmaz. Kalıplaşma yoluyla oluşan ve tek bir sözcük gibi işlem gören ikilemeler bölünemez ve sözcüklerin yeri değiştirilemez. Eserde son derece başarılı olarak kullanılan ikilemeler yanında ikilemelerde geçen sözcüklerin genişletilmeleri yoluyla üçlemeler, dörtlemeler hatta beşlemelerle de yapılmıştır. İkilemelerden artırılarak elde edilen bu yapılar ikilemeler kadar kalıcı değildir. Bu eserde geçerli olmak üzere, bir tür yazarın kendisini denemesi g
Anahtar Kelimeler
Ahenk, tekrar, ikileme, üçleme, dörtleme
Abstract
11th Century was very impressive in terms of cultural developments along with the momentum-gaining developments in the military and politics in Turkish history. Being contemporary of “Divânü Lügâti’t Türk” (the compendium of the turkic dialects), the masterpiece named “Kutadgu Bilig” has been complemented in this era in Kashgar (1069-1070).
Yusuf Has Hacip has penned this written work which has been written initially after the adoption of Islam by the Turks, in 6645 couplets in Karakhanid Turkish, the only known written language by the time. In the work described an ideal state that is how it should be. Kutatgu Bilig is one of the most valuable resources illuminating issues of jurisdiction and legislation of Turkish culture. Therefore, over thousands of studies which are recognized by the world of science has been conducted since 1825.
Kutatgu Bilig was always found worth studying in terms of its language as well as being studied in philosophical, political, religious aspects.
In every period of the Turkish literature, numerous repetitions were utilized in order to ensuring harmony, consolidating the meanings, strengthening, enriching the concepts and also facilitating to remain in memory. Many studies have been made relating these formations which are purported by the terms “atf-ı tefsir?” in Ottoman, “hendiadyoin, reduplication dual” in English, “Verdoppelung, Zwilligsformen, hendiadyoin” in German, “redoublement, hendiadyoin” in French, on historical texts as well as on idioms and proverbs.
In ancient Göktürk texts we frequently come across hendiadyses like “altun kümüş” (gold, silver), “arkış tirkiş” (caravan convoy), “at kü” (name, fame), “kurt ko?uz” (bugs and insects) and “yabız yablak” (wretched and miserable). Also in Uighur Turkish texts we see examples like “akuru akuru” (slowly, quietly), “asan tükel” (safe and sound) “birin birin” (one by one). In today’s Turkish idioms, innumerable hendiadyses keep on using like “aşağı yukarı (roughly), borç harç (by borrowing and difficultly), köşe bucak (nook and cranny), paldır küldür (headlong)”.
Respectable amount of hendiadyses are found also in this work which is one of the two masterpieces of Karakhanid Turkish. Unlike the Divânü Lügâti’t Türk, nature imitating hendiadyses are not encountered. The hendiadyses are formed through the stereotypes and treated as a unitary word which cannot be divided and locations of the words cannot be altered. Alongside the hendiadyses highly successfully used in t
Keywords
Harmony, repetitions, hendiadyses, tripartite, quadripartite