KARAHANLI TÜRKÇESİNDE -ken ZARF FİİL EKİNİN KULLANIM ALANINA KATKILAR
(CONTRIBUTION OF -ken ADVERBIAL SUFFIX USAGE IN KARAKHANID TURKISH
)
|
Author
|
:
Banu DURGUNAY
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2016
|
|
Number |
:
5/2
|
|
Page |
:
565-576
|
|
Doi Number |
:
http://dx.doi.org/10.7884/teke.657
|
Özet
Karahanlı Türkçesine ait metinlerin dil özellikleri bugüne kadar birçok çalışmaya konu olmuştur. Bu çalışmalarda çoğu zaman Dîvânu Lugati't Türk, Kutadgu Bilig ve Atebetü'l Hakayık inceleme nesnesi olarak kullanılırken sayılı çalışmalarda TİEM 73 ve Rylands Kur'an çevirileri de taranmıştır. Söz dizimi bakımından çoğu zaman Türk dilinin kurallarına aykırı olsa da Türkçe ilk Kur'an çevirileri Karahanlı Türkçesinin temel kaynakları arasındadır. Dönemin dil incelemeleri için oldukça önemli malzemeler içermektedirler. Karahanlı Türkçesine ilişkin yapılan çalışmalar söz konusu metinlerden de yararlanılarak gözden geçirilirse sınırlı sayıda metinle günümüze ulaşan Karahanlı Türkçesi dönemiyle ilgili daha doğru çıkarımlar yapılabilir. Bu çalışmada kökeni ve kullanım alanına ilişkin çok çeşitli fikirlerin öne sürüldüğü -ken zarf fiil ekinin Karahanlı Türkçesindeki durumu ele alınacaktır. Dönem metinlerinde yalnızca er- fiiline eklenen ekin, hangi isim ve fiil unsurlarının üzerine getirildiği taranan eserlerdeki verilerle birlikte değerlendirilecektir. Bu alanda daha önce yapılan çalışmalarda zaman eki veya sıfat fiil eki olarak değerlendirilen -r/-Ur; -mAz /-mAs ekleriyle yalın isim unsurlarından sonra “er-ken” zarf fiilinin kullanıldığı belirlenmiştir. Bu çalışmayla Karahanlı Türkçesinde ekin kullanım alanının düşünülenden daha geniş olduğu ortaya konmuştur. Buna göre “erken” zarf fiili, sıfat fiil ekleri -ġlı; -mIş; -r/-Ar/-Ur; -mAz/-mAs’tan sonra; yalın isim türünden sözcüklerden sonra; -DA bulunma durumu ekinden sonra ve -In vasıta ekinden sonra kullanılabilmektedir.
Anahtar Kelimeler
Karahanlı Türkçesi, zarf fiil, -ken eki, Türkçe ilk Kur'an çevirileri.
Abstract
The texts belonging to Karakhanid Turkish have been the subject of various studies. While most of these studies focused mainly on Divanu Lugati’t Turk, Kutadgu Bilig and Atebetü'l Hakayık, a number of them also scrutinized TİEM 73 and Rylands Qur’an translations. Although mostly incompliant with Turkish syntax, Qur’an translations to Turkish are among the main sources of Karakhanid Turkish. These works comprises substantial material for language studies. Due to the limited sources of Karakhanid Turkish that survived until today, more accurate derivations of Karakhanid Turkish can be obtained by making use of Qur’an translations. This study will scrutinize the -ken adverb suffixes, where various opinions on its root and usage exist, focusing on its status in Karakhanid Turkish. This study will analyze the usage of this adverb, that mainly suffixes to er- verb in the contextual texts, on which noun and verb elements. It will be asserted that “er-ken” adverb is used after simple noun elements and suffixes that are attributed as tense and participle suffixes such as –r/-Ur; -mAz/-mAs. This study reveals that the suffix has a more widespread usage in Karakhanid Turkish than the common opinion exists among Turkish study circles. It is also highlighted that “er-ken” adverb was used after participle suffixes such as –ġlı,-mIş; -r/-Ar/-Ur; -mAz/-mAs, after single nouns and –DA exisitence proposition suffix and -In instrument suffix.
Keywords
Karakhanid Turkish, adverbial verb, -ken suffix, early Turkish Qur'an translations.