Mustafa Necati Sepetçioğlu’nun “Selçuklu Üçlemesi” olarak da bilinen serideki “Anahtar” adlı romanı, Türk tarihinin bir dönemini ve o dönemin toplum bilincini esas almaktadır. Eser, çeşitli ağız malzemelerine dayanan arkaik ögelerle de beslenmiş özel bir söz varlığına sahiptir. Bu ağız kullanımı, eserin tarihî bir roman olarak kurgulanmasında önemli bir yapı taşı işlevi görmektedir. Ağız, aynı kökten geldiği üst bir sistem olan ölçünlü dilin bölgesel konuşma biçimlerini niteleyen bir terimdir. Tarihî konuların işlendiği edebî eserlerde başvurulabilen ağız kullanımı, gerçekte yaşamış veya yaşadığına inanılan kahramanların duygu ve düşünce gibi bilişsel düzeydeki hareket alanlarının tasvirinde yapaylıktan kaçınma, yapıta gerçekçi bir üst kimlik kazandırma aracı olarak değerlendirilebilir. Çalışmada, romandaki ağızlara özgü söz varlığı ayrıştırılmış, Derleme Sözlüğü’nden hareketle de sözcüklerin dağılım coğrafyası, anlam ve ayırt edici özellikleri incelenmiştir. Tanıklanamayan sözcüklerin anlamları, kaynak kişiler aracılığıyla Derleme Sözlüğü’ne katkı sağlayacak şekilde çözümlenmiştir. Böylelikle, yazarın kişisel dil kullanımından hareketle edebî türün inşasındaki ağız kullanımının işlevi ve Türkçenin yapısal gücüne atıfta bulunulmuştur.

Mustafa Necati Sepetçioğlu, Anahtar, dil bilimi, ağız, söz varlığı.

The novel Anahtar, part of Mustafa Necati Sepetçioğlu’s series known as the “Selçuklu Trilogy” explores a specific period of Turkish history and the social consciousness of that era. The work features a distinctive lexicon enriched with archaic elements derived from various dialectal materials. This use of dialect is a crucial structural component in constructing the novel as a historical narrative. Dialect, defined as regional speech forms of a standardized language, is often used in literary works addressing historical themes. It conveys the emotions and thoughts of real or presumed historical figures realistically, avoiding artificiality and enhancing authenticity. This study examines the dialect-specific lexicon in the novel based on the Derleme Sözlüğü, analyzing its geographical distribution, meanings, and distinctive features. Undocumented words were clarified using informants, contributing to the Derleme Sözlüğü. The study underscores the functional role of dialects in literary construction and the structural strength of the Turkish language.

Mustafa Necati Sepetçioğlu, Anahtar, linguistics, dialect, vocabulary.